[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Chăn nuôi dê là nghề truyền thống lâu đời của người nông dân, chủ yếu ở những vùng trung du, miền núi phía Bắc của nước ta. Tuy nhiên, hình thức chăn nuôi phổ biến vẫn là quảng canh bởi giống dê nội thường có tầm vóc nhỏ, chậm lớn và năng suất thấp.

 

Các giống dê nội phổ biến ở Việt Nam

 

Giống dê Bách Thảo

 

 

Giống dê Bách Thảo là giống dê kiêm dụng thịt và sữa, có nguồn gốc ở tỉnh Ninh Thuận. Hiện nay, giống dê Bách Thảo hầu như đã được phổ biến nuôi rộng khắp các tỉnh thành, nơi có đồi núi là thích hợp.

 

Theo Đinh Văn Bình (1994) tăng khối lượng của dê Bách Thảo giai đoạn 0-3 tháng tuổi biến động trong phạm vi 100 – 118 g/con/ngày. Trần Trang Nhung (2000) cho biết, ở giai đoạn từ sơ sinh đến 12 tháng tuổi dê đực đạt 1,47 kg/con/tháng và dê cái đạt 1,18 kg/con/tháng. Tầm vóc giống dê Bách Thảo không lớn lắm: trưởng thành dê đực nặng 55 – 75 kg/con và dê cái nặng 40 – 50 kg/con. Giống dê Bách Thảo thành thục sớm (7 – 8 tháng tuổi), khả năng sinh sản tốt, một dê cái trung bình cho 2,5 – 4,0 dê con/năm (1,6 lứa/năm). Sản lượng sữa trung bình 150 – 320 kg/chu kỳ. Như vậy, nuôi giống dê Bách Thảo không thể khai thác được sữa hàng hóa vì lượng sữa vừa đủ để nuôi dê con. Giống dê Bách Thảo là giống dê nội chưa được chọn lọc đúng bài bản trong hệ thống giống vật nuôi.

 

Giống dê Cỏ

 

 

Dê Cỏ là giống dê gốc từ lâu ở Việt Nam, chúng thích ứng tốt với điều kiện chăn thả quảng canh, tận dụng cỏ, lá tự nhiên, ít đầu tư về kỹ thuật. Dê Cỏ là giống dê thịt được phân bố rộng rãi ở Việt Nam, có đặc điểm là chịu kham khổ tốt, thích ứng với nhiều môi trường khác nhau. Vì vậy, giống dê Cỏ hầu như đã được nuôi phổ biến khắp các tỉnh thành, nơi có đồi núi là thích hợp vì nó rất dễ nuôi.

 

Giống dê Cỏ nhỏ con, thành thục tương đối sớm (5-6 tháng tuổi), sinh sản tương đối tốt (1,7 – 2,5 con/cái/năm), thể vóc nhỏ: trưởng thành con đực nặng 30 – 40 kg và con cái nặng 25 – 35 kg. Lê Văn Thông và ctv (1999) cho rằng, dê Cỏ nuôi ở vùng Thanh Ninh, khối lượng lúc 36 tháng tuổi con đực và cái nặng 34,9 và 30,5 kg. Sản lượng sữa thấp: 45 – 60 lít/chu kỳ. Như vậy, sản lượng sữa của dê Cỏ chỉ vừa đủ để nuôi dê con, không có sữa hàng hóa.

 

Rõ ràng, nuôi dê nội không thể khai thác được sữa dê hàng hóa. Vậy, nhập những giống dê sữa cao sản và trung sản để cải tạo các giống dê nội là con đường tất yếu để khai thác sữa dê vì đó là nguồn thực phẩm quý giá của cộng đồng.

 

Các giống dê sữa cao sản đã nhập vào Việt Nam

 

Giống dê Barbari

 

 

Dê Barbari là giống dê sữa có nguồn gốc Ấn Độ, được nhập vào Việt Nam năm 1994, hiện nay cũng đã được phát triển ra một cơ sở.
Giống dê Barbari thuộc loại dê thể vóc nhỏ: trưởng thành con đực nặng 40 – 50 kg/con và con cái nặng 28 – 35 kg/con, thành thục sớm (7 – 8 tháng tuổi), sinh sản tốt (trung bình 2 – 3 con/cái/năm). Dê Barbari là giống dê sữa kinh tế có tiêu tốn thức ăn thấp, sản lượng sữa trung bình 160 – 270 kg/chu kỳ.

 

Giống dê Jumnapari

 

Dê Jumnapari là giống dê sữa nguồn gốc Ấn Độ, được nhập vào Việt Nam năm 1994. Hiện nay, giống dê sữa Jumnapari cũng đã được phát triển ra một số tỉnh thành.

 

Giống dê Jumnapari có tầm vóc lớn: lúc trưởng thành con đực nặng 65-75 kg/con và con cái nặng 40-55 kg/con; thành thục muộn (11-13 tháng tuổi). Giống dê Jumnapari có sản lượng sữa trung bình là 190-350 kg/chu kỳ.

 

Giống dê Beetal

 

Dê Beetal là giống dê sữa nguồn gốc từ Ân Độ và cũng được nhập vào Việt Nam năm 1994. Hiện nay, giống dê sữa Beetal cũng đã được phát triển nuôi ở một số tỉnh thành.

 

Giống dê Beetal có thể vóc lớn, trưởng thành con đực nặng 65-80 kg/con/con và con cái nặng 47-60 kg/con; thành thục muộn hơn so với các giống dê sữa khác (12-15 tháng tuổi). Giống dê Beetal có sản lượng sữa trung bình là 230 – 500 kg/chu kỳ.

 

Giống dê Saanen

 

Dê Saanen là giống dê sữa nguồn gốc từ Pháp, được nhập vào Việt Nam năm 1997. Hiện nay, giống dê sữa Saanen cũng đã được phát triển ra một số tỉnh thành.

 

Giống dê Saanen có thể vóc lớn: trưởng thành con đực nặng 60-70 kg/con và con cái nặng 40-47 kg/con. Dê Saanen cũng có tuổi thành thục muộn (12-14 tháng tuổi). Giống dê Saanen có sản lượng sữa cao nhất hiện nay tại nước ta, trung bình là 400-600 kg/chu kỳ, nhưng trên thế giới đạt tới 800-1.000 kg/chu kỳ.

 

Giống dê Alpine

 

 

Dê Alpine là giống dê sữa nguồn gốc Pháp và cũng được nhập vào Việt Nam năm 1997. Hiện nay, giống dê sữa Alpine này cũng đã được mở rộng nuôi ở một số tỉnh thành.

 

Dê Alpine có thể vóc vừa, trưởng thành con đực nặng 55-70 kg/con và con cái nặng 37-43 kg/con/con. Giống dê Alpine cũng có tuổi thành thục muộn (12-14 tháng tuổi). Giống dê Alpine có sản lượng sữa tương đối cao, trung bình đạt 350-550 kg/chu kỳ. Giống dê sữa này được xếp vào thứ 2 về khả năng sản xuất sữa tại Việt Nam và trên thế giới nó đã đạt tới 800-900 kg sữa/năm.

 

Các tổ hợp dê sữa lai phổ biến ở Việt Nam

 

Những giống dê sữa cao sản nhập vào nước ta đã làm được vai trò của chúng là tạo ra những tổ hợp dê sữa lai. Các tổ hợp dê sữa lai giữa các giống dê sữa cao sản với nhau và giữa chúng với các giống dê nội đã thực sự tạo ra một nguồn sữa dê hàng hóa cho cộng động trên đất nước ta. Bài viết này cũng xin được trình bày một số tổ hợp dê sữa lai, phổ biến nhất là dê lai tạo ra giữa các giống dê nhập ngọai với các giống dê địa phương. Các tổ hợp dê sữa lai cũng đã mang lại hiệu quả cao cho người chăn nuôi: dê sữa lai dễ nuôi hơn so với các giống dê sữa nhập nội mà sản lượng sữa chu kỳ cũng đạt mức tương đối cao và chu kỳ cho sữa cũng khá dài (Bảng 1).

 

Bảng 1: Sản lượng và chu kỳ cho sữa của một số tổ hợp dê lai

 

Tổ hợp dê lai	Sản lượng sữa chu kỳ (kg/chu kỳ)	Chu kỳ cho sữa (ngày)
BaBt	179,4	156
JuBt	197,2	163
SaBt	333,0	185
SaJu	395,7	205
SaBa	357,1	193

Nguồn: Luận án TS. Nguyễn Kim Lin.

 

Bt là giống dê Bách Thảo, Ba là Barbari, Ju là Jumnapari, Sa là Saanen, BaBt là tổ hợp dê lai giữa 2 giống Ba và Bt, JuBt là tổ hợp dê lai giữa 2 giống Ju và Bt, SaBt là tổ hợp dê lai giữa 2 giống Sa và Bt, SaJu là tổ hợp dê lai giữa 2 giống Sa và Ju, SaBa là tổ hợp dê lai giữa 2 giống Sa và Ba. 

 

PGS.TS. Nguyễn Văn Đức